CHUYỆN XƯA-NAY MỚI NÓI - KỲ 95 - Con én làm nên…mùa thi

              

Ngày 19 tháng 8 mới rồi, Trường đại học Huế công bố bài thi văn duy nhất được điểm 10 trong cả nước của nữ thí sinh Nguyễn thị Thu Trang ( sinh năm 1987) , học sinh chuyên ban của Trường Quốc học Huế. Thạc sĩ Hoàng Xuân Vinh, Giám khảo thứ nhất, sau khi đọc xong xuýt xoa: “Lâu lắm rồi mới có một bài văn đạt độ hoàn chỉnh đến như vậy”. Phó Giáo sư Bửu Nam , giám khảo thứ hai cũng cho điểm 10 . Bài thi được đọc cho cả Hội đồng nghe, và tất cả đồng thanh : bài thi trình bày đúng yêu cầu đáp án, còn mở rộng kiến thức bằng một văn phong lưu loát, chưa tính điểm thưởng cũng đã đạt tối đa. Tiếp theo, bài thi được  “chuyền tay” qua gần 50 giáo viên chấm thi đọc và đều thống nhất khen ngợi làm chấn động dư luận và được báo chí đăng tải toàn bộ kèm theo những lời reo mừng, coi như là tín hiệu tương lai rực rỡ cho môn dậy và học văn trong nền giáo dục vốn đang lâm trọng bệnh hiện nay …

Vậy sự thực ra sao ?

Ngay từ hồi tháng 3 năm 2005, trong kỳ thi giỏi văn, cô nữ sinh Nguyễn Phi Thanh, lớp 11A18 Trường THPT Việt Đức, đã chơi một đòn choáng váng vào môn dậy và học văn của cả nước trong bài thi “Giới thiệu vẻ đẹp của tác phẩm Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” bằng nhận xét thẳng thừng :” Em không thích tác phẩm này vì nó quá cứng nhắc, khó hiểu. Em đọc xong mà không hề có một chút xúc động hay xót thương, như vậy là lỗi tại em hay tại nhà văn không truyền tải được đến người đọc?... “

Mới đây thôi, kỳ thi tốt nghiệp Phổ thông trung học đã làm thầy cô “dựng tóc gáy” vì những bài làm văn “ khủng khiếp” :

“Mỵ và A Phủ là một đôi thanh mai trúc mã, họ thực lòng thực dạ yêu nhau quên trời quên đất, mặt dù quá xá người cản trở nhưng họ củng lấy được nhau bằng cách dắt nhau đi vô rừng. Nhà Tô Hoài đã đề cao giá trị nhân đạo bằng cách cho cô mỵ đánh bọn cường hào ác bá kia đề dành lấy tự do và tình yêu chung thuỷ. ( Kính thưa thầy cô, em sắp bị khống rồi, lạy thầy cô chấm nương tay cho em nhờ cậy, để thấy cô tích đứt, em cảm ơn) “ hoặc :“Hôm nay, bữa thi đầu tiên, thấy thầy giám thị phát đề văn, thầy đi đi lại lại, y chang mấy người lính tây tiến nên em có cảm hứng phân tích một đoạn bài Tây Tiến”.

Cho tới kỳ thi vào đại học , tình trạng “văn dốt chữ nát” vẫn tràn lan trong các thí sinh cả nước.Tại khoa Văn, đại học Quốc gia Hà Nội, 9.000 bài thi khối C đã chấm xong thì chỉ có 2 điểm 9, trong khi điểm 4, 5, 6 lại tăng đột biến đến không ngờ. Một nữ tiến sĩ văn học rất mệt mỏi chấm một túi 36 bài toàn là những bài văn đều đều, thậm chí vô hồn và vô cảm. Chị nêu ví dụ, đề thi yêu cầu phân tích truyện ngắn Vợ nhặt nhà văn Kim Lân thế nhưng vì lâu nay, họ quen thói bê nguyên xi một bài văn mẫu ở lò luyện thi vào bài thi nên không ít thí sinh  viết “ba lăng nhăng”. Có em còn lạc đề một cách khó hiểu như đề yêu cầu phân tích nhân vật Hộ trong Đời thừa của Nam Cao thì lại đi phân tích nhân vật Độ trong tác phẩm Đôi mắt: "Mỗi người có hai con mắt, một con mắt sinh học và một con mắt tâm linh". Lỗi chính tả trong bài thi văn "nhiều như trấu": "dòng thơ bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm lãng mạng ơi là lãng mạng", "Nguyễn Khoa Điềm sáng tạo ra âm hưởng chữ tình trính chị để xây nên một Mặt đường khát vọng hoành tráng", "Cuộc sống mà Nam Cao không bàng quang"… Người ta nói đùa rằng thủ phạm đang giết chết nền văn học hiện nay chính là thí sinh thi đại học đã viết ra hàng ngàn bài văn chất lượng tầm tầm với thái độ "lãnh cảm" với văn học.

 Tại sao việc học và dậy văn lại lâm tình trạng “Đúng là nguy thật! Điều đó đôi lúc khiến chúng ta phải giật mình lo sợ” như lời Phó Giáo sư Trần Hữu tá trả lời báo Tuổi Trẻ. Giảng viên Bùi Việt Thắng, khoa Văn Đại học Khhoa học & Nhân văn cho rằng, việc phân tiết học quá hạn hẹp trong khi cơ cấu chương trình quá nặng nề buộc học sinh phải học văn theo kiểu "nhồi nhét", hiểu tác phẩm đã khó, nói chi đến sự rung cảm. Thạc sĩ Thu Hoà, nguyên là giáo viên chuyên Văn của Trường THPT Lê Quý Đôn (Hà Đông), lại đổ lỗi cho các sách tham khảo. Chẳng hạn, "Mắt lão không vầy cũng đỏ hoe", trong bài Thu ẩm của Nguyễn Khuyến được sách viết lại thành : "Mắt lão không viền cũng đỏ hoe".  "Rừng phong thu đã nhuốm màu quan san"  của Nguyẽn Du  đã bị  "biến dị" thành: "Rừng thu nay đã nhuốm màu quan san". Nhà thơ Nguyễn Công Trứ vốn "ngất ngưởng", kiêu bạc, bản ngã mạnh mẽ, nhưng sách lại "tán" nhà thơ "nép mình chốn cửa Phật".

Tuy nhiên không ai dám chỉ ra cái nguyên nhân cốt lõi của thảm trạng dậy và học văn hiện nay là học sinh bị nhồi nhét hầu hết những tác phẩm mang tiếng là văn học nhưng lại nghiêng về chính trị, hoặc những tác phẩm văn học cách mạng trong đó phần lớn là bịa đặt và giả dối khiến cả thày lẫn trò phát ngấy.

Trong cái toàn cảnh ảm đạm vậy, bài thi được điểm 10 của cô nữ sinh Nguyễn thị Thu Trang được coi như “cứu tinh” lấy lại uy tín cho cả ngành giáo dục.

Sự thực, giá trị nó ra sao, liệu nó làm nổi vai trò “một con én” làm nên cả mùa xuân cho việc học và dậy môn văn hiện nay chăng ?

Như nhận xét của Hội đồng, “bài thi trình bày đúng yêu cầu đáp án,”, như vậy là khác hẳn với cô nữ sinh Nguyễn Phi Thanh dám có ý kiến riêng chê “Văn tế chiến sĩ Cần Giuộc”, cô thủ khoa văn này nhất nhất lặp lại toàn bộ những gì người ta nhồi nhét vào đầu cô.

Câu I (2 điểm):” Anh/chị hãy trình bày những nét chính trong sự nghiệp thơ văn của Xuân Diệu. “.

Cô thí sinh viết theo kiểu cảm nhận “chính trị” :

“Hơn năm mươi năm lao động miệt mài trong thế giới nghệ thuật ấy, con người và thơ văn của Xuân Diệu đã có sự chuyển biến rõ nét từ một nhà thơ lãng mạn thành nhà thơ cách mạng. Đó là bước chuyển tất yếu của một trí thức yêu nước, một tài năng nghệ sĩ.” .

 Thật đúng  là thuộc bài như một con vẹt .

“Xuân Diệu chào mừng cách mạng với Ngọn quốc kì (1945) và Hội nghị non sông (1946) với tấm lòng tràn đầy hân hoan trước lẽ sống lớn, niềm vui lớn của cách mạng.”. Rồi cô phóng bút :” Nhà thơ hăng say viết về Đảng, về Bác Hồ, về Tổ quốc Việt Nam, về quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội miền Bắc và công cuộc thống nhất nước nhà. Các tác phẩm tiêu biểu: tập Riêng chung (1960), Hai đợt sóng (1967), tập Hồn tôi đôi cánh (1976).

Kể ra nếu còn có một chút thành thực, ắt hẳn cô thủ khoa này đã thấy những tập thơ cô vừa nêu chỉ là một thứ thơ tào lao, tuyên truyền sống sượng, chẳng có mấy tí giá trị nghệ thuật.

Câu II (5 điểm): Phân tích vẻ đẹp của tình người và niềm hy vọng vào cuộc sống ở các nhân vật: Tràng, người vợ nhặt, bà cụ Tứ trong truyện ngắn Vợ nhặt (Kim Lân).

Lẽ ra chỉ cần vài trang là đủ, cô thủ khoa kéo tới gần chục trang, lan man phân tích, khoác cho nhân vật nỗi khao khát  cách mạng vốn nó chẳng biết là cái chi chi :“nhà văn đã để những số phận như anh Tràng, người vợ nhặt và bà cụ Tứ được thăng hoa trước ngọn cờ đỏ phất phới cùng đám người đói phá kho thóc Nhật ở cuối thiên truyện.”  Và “Chính tình yêu của người vợ, tình mẹ con hoà thuận ấy đã nhen nhóm trong hắn ước vọng hạnh phúc, niềm tin vào cuộc sống sẽ đổi thay khi hắn nghĩ đến đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới.” .

Rồi thì cô tranh thủ ca ngợi cách mạng :

”Đêm tối ấy rồi sẽ qua đi để đón chờ ánh sáng của cuộc sống tự do đang ở phía trước, trước sức mạnh của cách mạng…” và lên án thực dân phong kiến :”Thị tuy theo không Tràng về chỉ qua bốn bát bánh đúc và hai câu nói tầm phơ tầm phào của Tràng nhưng chúng ta không khinh miệt thị. Nếu có trách thì chỉ có thể hướng vào xã hội thực dân phong kiến kia bóp nghẹt quyền sống con người.”

3: (3 điểm)

Bình giảng đoạn thơ sau trong bài Kính gửi cụ Nguyễn Du của Tố Hữu:

Tiếng thơ ai động đất trời
Nghe như non nước vọng lời ngàn thu
Nghìn năm sau nhớ Nguyễn Du
Tiếng thương như tiếng mẹ ru những ngày
Hỡi người xưa của ta nay
Khúc vui xin lại so dây cùng người!

Cô thủ khoa chưa kịp bình giảng gì đã ca ngợi tới tấp :

“Tố Hữu, một nhà thơ chiến sĩ, một người thư ký trung thành của thời đại ấy đã cùng hành trình làm cách mạng tiếp cận với thơ ca. Thơ ca đối với ông không ngoài mục đích chính trị, phục vụ cho lý tưởng của Đảng, của cách mạng. “

 Rồi thì cô nói liều :

” Bài thơ đã thể hiện một cách cảm nhận, suy nghĩ và đánh giá của Tố Hữu tiêu biểu cho thế hệ hôm nay nhìn về quá khứ lịch sử của cha ông xưa để từ đó khẳng định cuộc kháng chiến chống Mỹ hôm nay của dân tộc.”,

Rồi thì dùng sai từ :

”đại thi hào vĩ đại của dân tộc Nguyễn Du, một thi hào kỳ tài ấy đã chắp bút “  .

Rồi thì cà kê rối rắm :

” Trên trục kết cấu "xưa-nay", "con-Người" cùng vang lên tiếng lòng khát khao tìm kiếm tri âm. "Con" sẽ cùng "Người" hát tiếp khúc tráng ca ấy chào đón cách mạng. Chữ "cùng" đã thể hiện đầy đủ ước vọng của chúng con và Người. Tình cảm ấy, nghĩa cử ấy thật đáng tự hào và trân trọng.”

Mặc dầu được các thầy và báo chí thổi lên mây xanh, ngay tại trường cô thủ khoa học, vẫn có thầy giáo dậy văn nhìn nhận khá khách quan. Thầy Mai Văn Hoan (giáo viên văn Trường THPT Quốc Học - Huế) nhận xét :

” Đọc bài văn điểm 10 này, tôi vừa mừng vừa lo, vừa vui vừa buồn. Mừng và vui vì lâu lắm rồi mới có một điểm 10 môn văn trong kỳ thi đại học. Nhưng tôi lại cảm thấy lo và buồn. Điều đáng lo nhất, qua bài văn này, đó là cách trình bày vấn đề: đủ ý nhưng dài dòng quá. Về cách diễn đạt, bài viết còn đôi chỗ vụng và hơi sáo. Và đây cũng là tình trạng chung của học sinh hiện nay”

Tuy nhiên, cái khiếm khuyết chết người của bài thi lại ở chỗ “bài thi trình bày đúng yêu cầu đáp án,”. Chính vì thế nó sáo rỗng và giả dối, căn bệnh trầm kha không thể nào sửa chữa của nền giáo dục Việt Nam nhất trong giảng dậy môn văn đang bị các cán bộ của Bộ giáo dục kiểm soát rất chặt. Và ngay cả tác giả của nó, cô nữ sinh Nguyễn thị Thu Trang sau khi đã chiếm thủ khoa cũng đâu có theo ngành văn, cô xin vào học khoa sinh vật học.

                                                                            22-8-2005