Số tháng 8 – 2003 , báo Sông Hương đã in
xong, sắp sửa đưa đi phát hành cả nước
thì đột nhiên có lệnh ngưng . “Cấp trên” yêu cầu lột bỏ một bài , trước khi báo tới được tay bạn đọc.
“Bóc bài” là chuyện thường ngày ở…các báo, nhưng lần này lại rơi đúng vào nhà
thơ Hoàng Cầm, vốn ngày xưa bị “xử trí” trong vụ Nhân Văn- Giai Phẩm , nay được
“ân xá” và được đăng thơ thoải mái trên các báo.
Nhà thơ Hoàng Cầm
đã viết gì để đến nỗi “đứa con tinh thần”
bị đá đít vào sọt rác ? Bêu xấu lãnh đạo
văn hoá văn nghệ chăng ? Dạ không, nhà
thơ Hoàng Cầm sau lần ra tù năm 1986 đã trở nên như hiền khô như ngô khoai sắn
.Chống Đảng, đòi đa nguyên đa đảng chăng ? Ấy chết, tuyệt đối không.
Chẳng qua sau khi
nhà văn Nguyễn Đình Thi đi gặp đồng chí Tố Hữu trên thiên đường cộng sản, thi
sĩ Hoàng Cầm nổi máu cảm hoài viết một
bài “ Nguyễn Đình Thi trong tôi –
Nguyễn Đình Thi ngoài tôi…” để “ Hương hồn anh Nguyễn Đình Thi linh giám”.
Có lẽ sợ mang tiếng
“ thấy sang bắt quàng làm họ”, thi sĩ
họ Hoàng xác định ngay với văn sĩ họ Nguyễn “sự cách biệt” không phải “kẻ dương
gian người âm phủ” mà là “ chiếu ngồi” trên văn đàn : ”hai người mang hai bản chất ngược
chiều nên suốt 60 năm, mặc dầu có nhiều lúc rất gần nhau mà không hiểu sao, anh
và tôi vẫn cứ vượt ra khỏi cái đáng lẽ ra phải có .”
Chắc vì vậy một người đi về nơi “quan
trường”, một người ngược lại.
“Thế
là ... Cách mạng tháng Tám đã thành công, lần đầu tôi gặp Nguyễn Đình Thi.”, Hoàng
thi sĩ nhớ lại :
“Trước mặt tôi, sừng sững một anh chàng cao lớn, da ngăm ngăm đen, đôi
mắt tinh anh, giọng nói uyển chuyển ấm áp. Đặc biệt là bộ âu phục sang trọng
đắt tiền, màu đen óng chuốt, cái ca vát đỏ tươi màu mào gà, khiến tôi cảm thấy
anh đúng là hình ảnh tiêu biểu cho khí thế cách mạng lúc mới giành được chính
quyền. Đôi giày da đen đánh bóng càng làm tăng cái uy phong của một nhà cách
mạng trẻ tuổi. Còn tôi chỉ như cậu bé ngu ngơ lẽo đẽo đi theo ở đằng đuôi.”
Cái cậu bé lẽo đẽo đằng đuôi ấy rồi cũng viết
được một vở kịch thơ có tựa Kiều Loan để mang tới nộp cho anh Nguyễn Đình Thi
xin duyệt :
”Ngồi
trước mặt anh, bên cái bàn giấy lộng lẫy có đủ cả máy điện thoại và hai chồng
sách dày, bìa cứng in nổi chữ vàng chữ bạc: Các Mác với vấn đề văn hoá, Tư bản
luận, Chống Du-ring... Tôi hoa cả mắt và cảm thấy mình là con chim chích vào
rừng...” .
Những tưởng thi sĩ họ Hoàng
được lãnh đạo kiêm nhà văn họ Nguyễn tay bắt mặt mừng, ngờ đâu :
“ Không khí cuộc gặp mặt bỗng trở nên nghiêm
trang và lời mở đầu câu chuyện của anh Thi lại càng làm cho nó thêm lạnh nhạt,
căng thẳng.”.
Nhà văn Nguyễn Đình
Thi lên giọng quan cách :
“ Tôi đã nhận được vở kịch của anh. Cả lá đơn nữa. Anh Nguyễn Huy Tưởng
và anh Nguyên Hồng đã giới thiệu Kiều Loan với tôi. Tôi cũng đã đọc qua ...
Vừa nói, anh Thi vừa rút
ở cái cặp da đen bóng tập bản thảo vở kịch đánh máy của tôi. Anh trao nó cho
tôi với một nhếch mép cười mà cho đến nay tôi vẫn không sao hiểu được, nhất là
câu nói ngay sau cái cười nửa miệng ấy:
- Rằng hay thì thật là hay!
Hai tiếng cuối câu đay
xuống, tôi nghe như có vẻ vừa giễu cợt vừa hững hờ. Và anh Thi cũng chỉ nói có
thế. Không hơn nửa lời. Rồi anh thu dọn sổ sách, như có ý bảo tôi “Về đi!”.
Như vậy đó, vừa mới chập chững đi theo cách mạng, giữa các văn nghệ sĩ
trí thức đã sinh ngay ra cái thói đố kỵ tài năng của nhau ,đã lập tức tạo ra
mối quan hệ “thủ trưởng và nhân viên” – một bên là lãnh đạo và một bên là “bị
lãnh đạo”. Hơn 10 năm sau, khi văn nghệ sĩ trí thức đi theo Đảng,Chính phủ về
“tiếp quản thủ đô”, mối quan hệ đó lại bộc lộ trong một bi hài kịch cười ra
nước…mắt :
“Một sáng đầu năm 1956, anh Thi đến nhà xuất bản Văn nghệ đưa cho tôi
đọc tập thơ Người chiến sĩ tập hợp những bài anh sáng tác từ những ngày tháng
đầu tiên của cuộc kháng chiến, và anh Thi yêu cầu tôi cho ấn hành ngay, càng
sớm càng tốt. “.
Vậy là lúc này thi sĩ họ Hoàng cũng đã lên
quan – quan Giám đốc NXB Văn Nghệ cho dù ghế thấp hơn Bí thư Đảng đoàn văn học
nghệ thuật Nguyễn Đình Thi nhiều lắm. “Quan trên” đã “yêu cầu , mặc nhiên “quan
dưới “ phải thi hành ngay. Lập tức, Giám đốc Hoàng Cầm phải tổ chức biên tập,
lập kế hoạch in tới…20.000 bản. Than ôi, mưu sự tại “cấp trên” thành sự tại
“cấp trên nữa” – cấp trên nữa của nhà văn họ Nguyễn còn có “ông kễnh” Tố Hữu.
Thế là vào một buổi sáng, thi sĩ, Giám đốc Hoàng Cầm nhận điện thoại :
“
Chuông máy điện thoại reo, giọng nói Huế rất êm ái, rất tình cảm của ông Lành
(Tố Hữu) đầu dây bên kia. Tôi tiếp chuyện:
- Vâng, nhà xuất bản Văn nghệ đây . Tôi là Hoàng Cầm, thưa anh, có chuyện
gì thế ạ?
- Nghe nói, Nhà xuất bản Văn nghệ sắp cho in tập thơ gì đó của anh Nguyễn
Đình Thi hỉ?
- Thưa anh, đúng thế ạ. Tôi đã ký phiếu in và gửi cả bản thảo xuống nhà
in Tiến Bộ rồi ạ.
- Anh Hoàng Cầm hỉ! Tôi đề nghị anh hoãn lại đừng cho in vội.
Tôi hơi sửng sốt, tuy cũng cảm thấy vấn đề này có trục trặc gì đó.
- Thưa anh, vì sao thế ạ? Toàn thể anh em biên tập đã đọc và thấy tập thơ
không có vấn đề gì sai trái với đường lối chính trị đâu ạ. Đó là một tập thơ
tốt.
- Tốt thì có tốt, nhưng bây giờ in ngay rồi phát hành đến các tầng lớp
quần chúng, nhất là công, nông, binh thì có khi lại hoá ra
không tốt…”
“ Động chạm tới công nông binh ?”, ối mẹ ôi, cố nội thi sĩ Giám
đốc Hoàng Cầm cũng chẳng dám trái lệnh Ban bí thư. Thế là “đứa con tinh thần”
của nhà văn Nguyễn Đình Thi bị bóp mũi chết ngay tại nhà hộ sinh có tên là “Nhà
in Tiến Bộ”. Và ngay hôm sau NĐT đã phóng tới Nhà Xuất bản đòi lại bản thảo :
“Anh Thi nài nỉ : - Để mình sửa chữa lại. Thú thật, anh Lành đã có đọc tập
thơ này. Trong khi anh Lành chưa có ý kiến gì, mình muốn đưa cho Cầm để xuất
bản thật nhanh. Nhưng gần đây, khi nghe nói mình đã đưa bản thảo xuống nhà xuất
bản thì anh ấy gọi mình lên và khuyên mình nên sửa một số bài mà anh ấy cho là
lủng củng. Mình đã tranh luận với anh ấy. Cuối cùng anh Lành vẫn bảo mình nên
chữa lại cho độc giả công nông dễ hiểu, dễ thuộc. Thôi thì... người ta là lãnh
đạo mà. “
Khổ thân nhà văn Nguyễn Đình Thi ,“ người ta là
lãnh đạo” thì mình cũng “lãnh đạo”, chết cái “người ta” ngồi chiếu trên, còn
mình chiếu dưới, có nhét cứt vào mồm
cũng phải chịu, huống hồ sửa dăm ba câu thơ “phục vụ công nông binh”.
Thế là :
“ Hơn
một tháng sau, khoảng 5.1956, anh Thi lại cầm bản thảo Người chiến sĩ đến nhà
xuất bản gặp tôi.” Anh nói:” Dẫu
sao tôi cũng phải nhân nhượng ông Lành. Cũng không theo ý ông ấy hoàn toàn,
nhưng vì tôi đã là đảng viên từ lâu, cũng không muốn tỏ ra điều gì khiến người
ta có thể kết tội mình là bất tuân thương lệnh hoặc như bây giờ người ta bảo
mình là cố ý không chịu sự lãnh đạo của Đảng. Vậy mong Hoàng Cầm cho in thơ của
mình theo bản thảo này.”Trong khi đưa tay
vào cái túi vải đựng khá nhiều tài liệu để lấy ra cái bản thảo tập thơ mới sửa
chữa, anh Thi còn nói thêm một câu khiến tôi cũng đâm ra hoang mang:”- Trí thức văn nghệ sĩ chúng mình đã đi với
cách mạng vô sản thì ít nhiều cũng phải hy sinh cái bản ngã của mình dẫu là bản
ngã tốt đẹp! “Thế là trong phút giây, tôi chợt nghĩ, Thi nói vậy có lẽ đúng
chăng? Mà nói đến tinh thần cách mạng thì mình phải kém Thi rất nhiều chứ!
Anh Thi trao cho tôi tập bản thảo mới, giấy trắng, đánh máy đẹp, đóng bìa
khá dày. Tôi cầm tập thơ, chỉ mới giở vài trang đầu, đã thấy có gì gờn gợn
trong người. Hoá ra anh chữa khá nhiều. Có bài đã rất vững
vàng về ý tứ, âm điệu, anh đã chữa toàn bộ thành ra đủ vần điệu cũ khiến tôi đã
như bực bội. Chắc là lúc ấy, mặt tôi đỏ gay gắt và ngấm ngầm có một cái gì cứ
trào lên nghén nghẹn ở cổ họng. Tôi đã muốn nói thật to một câu gì đó cho đỡ
bực, nhưng may quá, tôi nén lại được. …”
Cái câu thi sĩ, Giám đốc Hoàng Cầm “nén lại được
đó”, tuy không nói ra nhưng ai cũng hiểu là : “ĐM thằng hèn…”. Bởi lẽ vốn mang
dòng máu Chí Phèo, cái kiểu “ dạ thưa trước mặt, văng c…sau lưng” là thói bẩm
sinh của trí thức văn nghệ sĩ chúng ta. Cái chân lý “ trí thức đi theo cách
mạng vô sản phải hy sinh bản ngã tốt đẹp” cũng chỉ được thì thào qua miệng anh
Thi tới tai anh Cầm thôi, bố bảo không dám phát biểu trước mặt anh Lành. Nó
còng tay là cái chắc.
Đọc tới đây người ta hiểu ngay vì sao bài báo
của Hoàng Cầm bị “lột bỏ”. Nó không chỉ đụng tới những tượng đài của nền văn
học cách mạng như Nguyễn Đình Thi, Tố Hữu …mà còn cạnh khoé tới cả rường mối
của cả một toà lâu đài văn hoá văn nghệ có đích ngắm là …phuc vụ công nông
binh.
“ Tôi
rất thương anh và thật tiếc cho anh. Bởi lẽ, vào những ngày cuối cùng trên thế
gian này, trong cõi người này, chắc hẳn anh đã tự biết rằng anh không đạt được
ước vọng lớn lao của mình đâu, bất kỳ ước vọng ấy nhằm về hướng nào trong tâm
thức sâu kín của một con người.”
Lời sau chót này thi sĩ Hoàng Cầm gửi văn sĩ
Nguyễn Đình Thi cũng là gửi cho toàn thể văn nghệ sĩ tiền chiến đi theo cách
mạng. Ở bên kia thế giới, họ có nghe thấy không ?
Nhưng mà thôi, nghĩa tử là nghĩa tận, bới ra
làm gì cho lời điếu thêm buồn…
7-9-03
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét