CHUYỆN XƯA - NAY MỚI NÓI - kỲ 43 - Hội nhà văn của nước ta - KỲ 11.

             

                     Con thiên nga vẫn bị trói.

“ Tài năng văn học nghệ thuật là vốn quý của dân tộc. Chăm lo bồi dưỡng, quý trọng, phát huy và phát triển tài năng là trách nhiệm trước hết của Đảng và Nhà nước...”

Câu nói bốc trời này chẳng phải anh Mít nào nói mà từ chính miệng ông Trương Tấn Sang hồi còn Thường trực ban Bí thư Đảng phát biểu tại cuộc hội thảo toàn quốc về “Văn học nghệ thuật trong cơ chế thị trường và hội nhập” tổ chức tại TP Hồ Chí Minh ngày 17-18/11-08 .

Phàm còn chút thật thà  nghe ông Sang nói phải bật cười nhớ lại những “tài năng văn học” những “vốn quý của dân tộc”  như Trần Dần, Lê Đạt, Hoàng Cầm, Phùng Cung...trong nhóm Nhân văn Giai Phẩm và sau này là một loạt các nhà văn khác như Tuân Nguyễn, Bùi Ngọc Tấn, Dương Thu Hương, Bùi Minh Quốc....đã được “chăm lo bồi dưỡng”, “quý trọng” như thế nào .

Sang thời kinh tế thị trường, chính trị không còn “thống soái” trong sáng tác văn học nghệ thuật nữa, quyền chi phối tuyệt đối của đảng từ nay phải san sẻ bớt cho các ông “đầu nậu sách”, ông bầu “sô”, các nhà “đầu tư” điện ảnh.

Thoạt đầu người ta lầm tưởng việc ‘tư nhân hoá” lĩnh vực sản xuất các sản phẩm văn học nghệ thuật sẽ tạo một luồng không khí dân chủ trong sáng tạo, sẽ sản xuất ra những tác phẩm có giá trị nổi bật, ít ra là hơn thời bao cấp.

Vài thập kỷ qua, bằng vào những biến động trên thị trường “văn học nghệ thuật” người ta vỡ mộng vì sự thể không như vậy. Hoá ra để bảo hiểm các sản phẩm làm bằng tiền móc ra từ túi mình, các nhà đầu tư rất ngại động chạm chính trị dễ bị Nhà nước cấm đoán, thu hồi sản phẩm thì mất vốn.

Bởi vậy những “quy phạm và chuẩn tắc ” của “các nhà đầu tư” với các sản phẩm văn học nghệ thuật xem ra còn khắt khe, ngặt nghèo hơn cả của đảng và nhà nước. Khi tư nhân mở hầu bao, hàng loạt các tập thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết viết theo chiều hướng câu khách, né tránh thật xa những chuyện thế sự, chuyện nhạy cảm, hàng loạt phim truyện, phim truyền hình tràn lan rẻ  tiền, cẩu thả, ấu trĩ chạy theo vuốt ve những thị hiếu thấp kém.

Tình hình xuống cấp văn học nghệ thuật đã tới hồi đáng báo động. Bởi vậy Hội đồng lý luận quốc gia mới tổ chức hội thảo đề tài “Văn học nghệ thuật trong cơ chế thị trường và hội nhập”.

Tiếc thay cuộc hội thảo tụ tập phần lớn các “già làng” – những ‘cây đa cây đề” trong nền lý luận quốc doanh, những ông trùm bảo thủ, “cách mạng hơn cả những người cộng sản” như Trần Trọng Đăng Đàn. Hà Minh Đức, Mai Quốc Liên, Trần Thanh Đạm...tạo nên luồng ý kiến một chiều, cũ rích và tất nhiên đều trên lề đường “bên phải”.

Mặc dầu vậy, trong hội nghị cũng cất lên những tiếng nói thẳng thắn, chỉ ra được tình hình suy thoái văn hoá hiện nay. Hầu như đa số người dự họp đều thồng nhất “tính thương mại đang lấn át, chỉ nghĩ đến lợi nhuận trước mắt, tuyệt đối hoá nhu cầu của người sử dụng sản phẩm văn hoá – nghệ thuật dẫn đến việc hạ thấp giá trị đích thực của nền VH-NT.”

Một vài đại biểu đã vạch ra được sự xuất hiện một số nguy cơ như:

“ Một bộ phận sáng tác chỉ biết sao chép, mô phỏng VH-NT nước ngoài, đánh mất bản sắc văn hoá dân tộc; xuất hiện các sản phẩm VH-NT thoát ly khỏi cuộc sống hiện thực, một số nhà sáng tác không sống với buồn vui của đất nước; vì lợi nhuận, đã tập trung nhập khẩu các sản phẩm văn hoá nước ngoài một cách tràn lan dẫn đến sự  xâm lăng văn hoá...”

Điều này dễ thấy nhất trong văn học , hội họa tự xưng là “hậu hiện đại”, trong phim truyền hình đang chiếu tràn lan khắp chợ cùng quê khiến PGS-TS Phan Trọng Thưởng, Viện trưởng Viện Văn học Việt Nam, cảnh tỉnh:

“Thị trường văn học nghệ thuật của ta một số năm gần đây chỉ chạy theo giá cả, ít quan tâm đến giá trị. Thực tế cho thấy nhiều cuốn sách viết với ngôn ngữ tục tĩu, bặm trợn, khai thác vào tính hiếu kỳ, không có bao nhiêu giá trị nghệ thuật lại rất ăn khách... Hay như lĩnh vực âm nhạc, trong khi giá của một ngôi sao cho một xuất diễn lên đến hàng chục triệu đồng, các ca sĩ sống vương giả thì thị hiếu âm nhạc của công chúng hiện nay lại nghèo nàn, lệch lạc đến mức nào?! Và hệ luỵ khó tránh khỏi của một thị trường văn học nghệ thuật lẫn lộn, mơ hồ là nghệ sĩ trở thành người làm hàng, nhà xuất bản và “đầu nậu” trở thành người buôn hàng, còn công chúng trở thành người mua hàng giá rẻ” –

Ý kiến của ông Viện trưởng Viện văn học xem ra đã khá chi tiết nhưng vẫn chưa nêu hết thực trạng văn hoá suy đồi hiện nay nhất trong lĩnh vực điện ảnh. Tiến sĩ Ngô Phương Lan (Cục Điện ảnh) đưa ra một nghịch lý:

“ Hãng phim nhà nước chạy theo thị trường, còn hãng phim tư nhân rất thích gắn mác nghệ thuật. Bà Lan lấy ví dụ bộ phim Chuông reo là bắn được nhà nước đầu tư nhưng Hãng phim Giải Phóng đặt mục đích “câu khách” lên hàng đầu nên đã cố tạo ra những cảnh “nóng”, hở hang quá mức. Như vậy, không chỉ hãng phim tư nhân bị cuốn vào vòng xoáy thị trường mà ngay cả hãng phim được nhà nước đầu tư kinh phí cũng bị “hút”. Từ đó dẫn đến tâm lý nôn nóng cho ra đời những sản phẩm “câu khách”, xem thường giá trị nghệ thuật. “

Trong khi cơ chế thị trường đang đẩy lĩnh vực văn học nghệ thuật diễn biến phức tạp thì các văn bản pháp quy điều chỉnh những sai phạm trong lĩnh vực này hiện rất ít và lạc hậu dẫn đến nhiều kẽ hở trong công tác quản lý văn học nghệ thuật.

Về vấn đề này, ông Phạm Quang Long, Giám đốc Sở Văn hoá-Thể thao và Du lịch Hà Nội, ví dụ:

“Vụ múa khoả thân ở FPT chỉ bị phạt hành chính tối đa hai triệu đồng. Lỗi xuyên tạc bài hát cũng chỉ được phạt nhiều nhất hai triệu đồng. Các nhà xuất bản cấp phép dưới hình thức liên doanh, liên kết cũng chỉ bị xử lý theo kiểu cho phải phép chứ không có tác dụng răn đe”. Thực tế cho thấy “các nhà xuất bản đã để cho các cộng tác viên (trong đó có “đầu nậu”) tự lo tất cả các khâu: chuẩn bị bản thảo, biên tập, in, phát hành. Còn mình thì chỉ lo thu phí và tiền cấp phép (thực chất là bán giấy phép) nên để “lọt lưới” nhiều ấn phẩm gây hại cho xã hội”

Quản lý các sán phẩm văn hoá “vô thưởng vô phạt” thì lỏng lẻo như vậy, nhưng đối với các tác phẩm văn học nghiêm chỉnh thì lại quá khắt khe, cấm đoán ngặt nghèo. Đó là trường hợp cấm xuất bản các cuốn sách “nhạy cảm” kiểu như “Trại súc vật” của Orwell, “Đi tìm nhân vật” của Tạ Duy Anh, “ Nước mắt một thời” của Nguyễn Khoa Đăng, “ Thời của thánh thần” của Hoàng Minh Tường ....

Thứ trưởng Bộ Văn hoá-Thể thao và Du lịch Lê Tiến Thọ cũng thừa nhận:

“Hiện nay chỉ có luật duy nhất điều chỉnh lĩnh vực văn học nghệ thuật là Luật Điện ảnh. Còn các quy định khác nằm rải rác ở các văn bản quy phạm pháp luật khác.Ngay cả mảng văn học hiện nay dường như cũng chưa có cơ quan quản lý chính thức nào.”

Và Ngài Thứ trưởng đòi:

“ Việc đề xuất thành lập một vụ quản lý văn học để điều chỉnh sự phát triển của thị trường và thúc đẩy việc nghiên cứu để hình thành nên các văn bản pháp quy là rất cần thiết”.

“ Quản lý văn học” đã có Hội nhà văn, Viện Văn Học, công an văn hoá và hàng trăm nghìn tai mắt nhân dân khác, không hiểu ông Thứ trưởng lại còn đòi thành lập cái “ Vụ quản lý văn học” làm gì nữa ?

Thị trường văn học nghệ thuật thì bị đồng tiền chi phối mạnh mẽ , quản lý thì thắt buộc ngặt nghèo , vậy mà ông Thường trực ban Bí thư Trương Tấn Sang vẫn đòi hỏi các nhà văn, các nhà nghệ sĩ phải “Sáng tạo ra tác phẩm xứng đáng tầm vóc dân tộc “ thì thật hoang tưởng hết chỗ nói.

Hãy nghe ông phát biểu hùng hồn :

“Yêu cầu của cách mạng và mong mỏi của nhân dân là sự nghiệp văn học, nghệ thuật của chúng ta phải lớn mạnh hơn, chủ động và bản lĩnh hơn để sáng tạo ra những tác phẩm và tác giả có giá trị, xứng đáng với vị thế, tầm vóc của dân tộc, vừa tiếp nhận có chọn lọc những giá trị mới của thế giới, vừa khẳng định được bản sắc, cốt cách dân tộc Việt Nam thời hiện đại. Đó là thời cơ, thách thức, đồng thời cũng là đòi hỏi có tính lịch sử, khách quan đối với sự nghiệp văn học, nghệ thuật nước nhà trong thời kỳ mới.”

Đòi hỏi như vậy khác nào buộc chân nghệ sĩ vũ ballet rồi quẳng ra giữa sân khấu yêu cầu múa vở nhạc kịch “ Hồ thiên nga” cho thật hay , thật xuất sắc cho ngang tầm thời đại thì thật không có gì buồn cười hơn.

NT